گودبرداری

عملیات گودبرداری

 

پیش از شروع عملیات گودبرداری لازم است مطالعات و بررسی­‌های لازم صورت گرفته و اقدامات مقتضی در این خصوص انجام شود. از جمله این اقدامات عبارتند از:

اخذ مجوزهای لازم از ادارات و سازمان­‌های ذی­ربط، نظیر شهرداری، شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب، شرکت توزیع برق و نظایر آن­ها.

1. اعلام مراتب اجرایی کار به نزدیک­ترین ایستگاه آتش­نشانی و خدمات ایمنی.
2. بررسی و مطالعات ژئوتکنیکی کافی قبلی.
3. بررسی و مطالعه تأسیسات زیرزمینی احتمالی در محل.
4. بررسی و مطالعه چاه­‌های آب و فاضلاب و قنوات (قنات­‌ها)، اعم از متروکه (در حال حاضر مورد استفاده قرار نمی­‌گیرد) و دایر (در حال حاضر مورد استفاده قرار گیرد) در محل
5. بازرسی ساختمان­‌های مجاور گود؛ صدور دستورات لازم برای تخلیه آب استخرها و کالاهای انبارها، به ویژه کالاهای سنگین یا قابل اشتعال (قابل آتش گرفتن)، در صورت لزوم و با رعایت ضوابط حقوقی و قانونی
6. آماده کردن کلیه تجهیزات و لوازم و دستگاه­‌های مورد نیاز برای اجرای عملیات گودبرداری
7. آموزش نیروهای انسانی مورد نیاز و نیز به کارگیری نیروهای انسانی آموزش دیده و با تجربه
8. برنامه­‌ریزی و زمان­بندی کارهای اجرایی متناسب با شرایط کار، اوضاع جوی، و فصل انجام کار
9. نصب موانع حفاظتی لازم در محل­‌هایی که احتمال سقوط وجود دارد
10. تأمین روشنایی لازم در محل گودبرداری و اطراف آن
11. نصب علائم اخطار دهنده مورد نیاز در محل گود و نزدیکی آن در صورت لزوم
12. تهویه گرد و غبار درون چاه­‌ها با وسایل و تجهیزات مناسب
13. نصب وسایل بالابر و وینچ­‌های مورد نیاز به صورتی محکم و اصولی
14. اجتناب از تجهیز کارگاه و احداث محل­‌های استراحت کارگران و دفاتر کارگاه در پای دیواره گودها و نیز در لبه آن­ها.
15. بررسی و مطالعه نقشه ساختمان­های مجاور محل گودبرداری به ویژه سیستم­ سازه­ای و بارهای آن­ها در صورت امکان
16. بررسی وجود باغچه یا زمین زراعی دایر در مجاورت گود
17. برنامه‌ریزی و انجام اقدامات لازم برای بیمه انسان­‌ها و اموال واقع در داخل محل گودبرداری ساختمان­‌های مجاور عابران پیاده و سواره کنار گود و وسایل نقلیه پارک شده یا در حال تردد از کنار محل گودبرداری
18. اجتناب از تخلیه مصالح ساختمانی، نخاله­‌های ساختمانی و خاک‌های مازاد حاصل از گودبرداری در لبه گود و نیز اجتناب از قرار دادن اشیاء سنگین و یا ناپایدار در لبه گود
19. انتخاب مجریان و مهندسان ناظر ذی­صلاح گودبرداری
20. پایش (بررسی و مشاهده و ارزیابی وضع) مستمر دیواره­‌های گود، ساختمان­‌های مجاور و معابر مجاور گود پیش از انجام عملیات گودبرداری و در حین آن توسط مهندسان ذی­صلاح
21. جلوگیری از ریزش و یا جریان یافتن آب­‌های حاصل از بارش باران یا آب­‌های زیرزمینی در بدنه و لبه گود
22. تهیه وسایل حفاظت فردی از قبیل کفش ایمنی، کلاه ایمنی، عینک محافظ چشم، ماسک تنفسی و نظایر آن­ها برای کارگران، آموزش روش استفاده از این وسایل به آن­ها و به ویژه نظارت بر به کارگیری این وسایل توسط آن­ها
23. مطالعات لازم در مورد چاه­‌های آب و فاضلاب احتمالی اطراف گود و اتخاذ اقدامات پیش­گیرانه لازم برای جلوگیری از فروریزش این چاه­‌ها و یا ورود آب‌­های آن­ها به دیواره و داخل گود.

اقدامات لازم در محیط اطراف گودبرداری­‌ها

1. در صورت لزوم باید هماهنگی دستگاه­‌های ذی­ربط، اقدامات ترافیکی مناسبی انجام داد. در این صورت باید با هماهنگی دستگاه­‌های ذی­ربط، مسیرهای عبور ایمن و موقتی را برای ترافیک سواره یا پیاده ایجاد کرد. در این گونه موارد باید از علائم آگاهی دهنده و هشداردهنده کافی در فواصل کافی از محل ورود به مسیرهای موقت مزبور و نیز در محدوده آن­ها نصب کرد.
2. در صورتی که ورود ترافیک سواره به محل­‌هایی از گودبرداری یا معابر اطراف آن خطرناک بوده و در هر حال ورود آن­ها بر اثر غفلت و عدم توجه رانندگان امکان پذیر باشد می­‌باید از موانع ایمنی موقت و استاندارد نظیر بشکه­‌های پلاستیکی حاوی ماسه با علائم شبرنگی رویه و نظایر آن­ها استفاده کرد.
3. در صورتی که در اطراف محل گودبرداری اماکن عمومی نظیر مدارس، مجتمع­‌های تجاری و نظایر آن­ها وجود داشته باشد به کارگیری ضوابط ایمنی ویژه به منظور ارتقاء امنیت عبور و مرور سواره و پیاده الزامی است.
4. معمولاً در بیشتر گودبرداری­‌ها، سیستم روشنایی متداول و معارف معابر برای روشن کردن محدوده اطراف گودبرداری کافی نیست. علاوه بر آن امکان خاموش بودن و یا سوختن لامپ­‌های آن­ها نیز وجود دارد و این امر عموماً از کنترل مدیران کارگاه­‌های ساختمانی خارج است. لذا باید در این گونه موارد از سیستم روشنایی  موقت و کافی علاوه بر چراغ­‌های هشدار دهنده و اخطار دهنده استفاده کرد.

برخی از مباحث مدیرتی در گودبرداری­‌ها

1. علاوه بر اجرای کلیه تمهیدات لازم برای جلوگیری از ریزش دیواره گود و بروز هر گونه حادثه مطابق ضوابط و اصول مهندسی باید باز هم احتمال وقوع حوادث را مد نظر قرار داده و پیش­بینی­‌ها و برنامه‌­ریزی­‌های لازم برای انجام عملیات امداد و نجات را صورت داد.
2. همواره باید این نکته را مد نظر قرار داد که رعایت موارد فوق به هیچ وجه جایگزین اجرای سازه نگهبان و رعایت سایر ضوابط ژئوتکنیکی و سازه­ای حفاظت دیواره گود و پایدارسازی گود نمی­‌شود و به هیچ وجه از مسئولیت مدیران و مسئولان کارگاه­‌های ساختمانی در این خصوص نمی­‌کاهد.
3. در دیواره­‌های گودبرداری نباید به ظاهر دیواره­‌های گود اعتماد کرد. کوتاه­بودن عمق گودبرداری و نیز ظاهر مقاوم دیواره­‌های گودها الزاماً نشانه ایمنی شرایط گود نیستند.
4. اگرچه گودها و ترانشه­‌های عمیق به نظر خطرناک می­آیند ولی بسیاری از حوادث جانی در ترانشه­‌های با عمق کمتر از 2/5 متر رخ داده است. علت این امر عمق کمتر و ظاهر گول زننده گودها و ترانشه­‌های اخیر و با ساده‌­انگاری و سهل­‌انگاری در مورد آن­ها است. که موجب ایجاد اعتماد کاذب در مسئولان کارگاه و در نتیجه عدم انجام اقدامات پیش­گیرانه لازم می­‌شود.

مسئولیت­های افراد در عملیات گودبرداری

در خصوص میزان مسئولیت حقوقی و قانونی دستگاه­‌ها و افراد دخیل در امر ایمنی کارگاه­‌ها، مثلاً ایمنی گودبرداری و سازه­‌های نگهبان از جمله مهندسان محاسب، مهندسان ناظر، مجریان و نیز دستگاه­‌های تصویب کننده یا ناظران عالیه از جمله شهرداری­‌ها، سازمان­‌های نظام مهندسی، سازمان­های تعاون کار و رفاه اجتماعی و نظایر آن­ها می­‌باید یادآوری کرد که: مقولات «وظیفه، اختیارات، حقوق و مسئولیت» با یکدیگر متناسبند.
 

مهارت و آموزش نیروی انسانی در عملیات گودبرداری

کارفرما باید اطمینان حاصل کند که کلیه کارگران دارای مهارت و تجربه کافی در زمینه­ گودبرداری و ایمنی در حین کار هستند و یا اینکه کارگران فعالیت­‌هایشان را زیر نظر یک سرپرست با مهارت و اطلاعات کافی انجام می­‌دهند و در عین حال نیز اطلاعات و مهارت­شان در حدی است که زیر نظر سرپرست مزبور می­‌تواند کار را به گونه­‌ای ایمن به پیش برند.
همچنین کلیه پرسنل باید تحت آموزش‌های کافی در زمینه­‌های مختلف ایمنی قرار گیرند. از جمله این زمینه­‌های ایمنی عبارتند از: ایمنی عمومی کارگاه، ایمنی گودبرداری، ایمنی در کار با ماشین­‌آلات و ابزار، ایمنی در کار با مصالح مختلف، به کارگیری لباس­‌ها و پوشش­‌های ایمنی.

ضوابط ایمنی در گودبرداری ساختمان

شرایط عمده بروز حوادث در گودبرداری­‌ها

1. گیر افتادن کارگران در زیر آوار ناشی از ریزش دیواره­‌های گود، و مدفون شدن آنها.
2. فرو افتادن مصالح و اشیاء از لبه فوقانی دیواره گود به داخل گود و اصابت آن به افراد.
3. سقوط فرد به داخل گود.
4. ایمن نبودن دسترسی­‌ها و راه­‌های ورود به داخل گود و کافی یا مناسب نبود راه­‌های فرار و خروج از داخل گود در هنگام فروریزش دیواره­‌های گود.
5. نزدیک شدن وسایل نقلیه به لبه و فروریزش دیواره‌های گود و نیز سقوط به داخل گود، به ویژه در هنگام حرکت با دنده عقب.

تبعات صدمات جانی ناشی از حوادث گودبرداری

ضوابط به کاری گیری نردبان­ها در داخل گودها و ترانشه‌­ها

1. برای تردد به داخل گودهای با عمق بیش از یک متر باید از نردبان، راه پله یا رمپ استفاده کرد.
2. در داخل ترانشه­‌ها و گودها فواصل بین نرد­بان در امتداد طول ترانشه نباید از 30 متر بیشتر باشد. در ترانشه­‌ها لبه بالایی این نردبان­ها باید تا حدود یک متر بالاتر از لبه ترانشه ادامه داشته باشد. در گودها نیز انتهای فوقانی نردبان­‌ها می­‌باید در حدود یک متر بالاتر از سطح افقی پاگرد یا کف زمین مربوطه بالای گود قرار گیرد مگر آنکه از ابزارهای دیگری به عنوان دستگیره استفاده شود. شرایط ایمنی نردبان­‌ها باید به گونه‌­ای باشد که امکان لغزش بر روی آنها وجود نداشته باشد.
3. طول نردبان‌­هایی که برای تامین ارتباط بین داخل و خاج گود به کار می­‌روند نباید بیش از 6 متر باشد. در گودهای با عمق بیشتر باید از چند نردبان همراه با پاگرد و یا از راه پله­‌های چوبی یا فولادی مناسب استفاده کرد.
4. شیب نردبان­‌های کارگذاشته شده می­باید در حدود 90 تا 120 سانتیمتر قائم به 30 سانتیمتر افقی یعنی بین شیب­‌های 3:1 (سه قائم به یک افقی) تا 4:1 (چهار قائم به یک افقی) باشد. پای نردبان­‌ها را می­‌باید کاملاً در محل استقرار خود تثبیت کرد.

مسیرهای عبور مرور به داخل گودها و ترانشه‌­ها

1. مسیرهای عبور و مرور به داخل گودها و ترانشه­‌ها باید کاملاً ایمن باشد. علاوه بر آن باید اقدامات لازم برای جلوگیری از برخورد احتمالی به موانع در طول این مسیرها را صورت داد.
2. حتی الامکان باید مسیر خروج مصالح حاصل از گودبرداری با مسیر تردد کارگران متفاوت باشد.
3. در تمامی مسیرهای عبور و مرور کار کارگران در صورتی که به هر علت و به هر صورت احتمال تردد از این مسیرها در ساعات تاریکی نیز وجود داشته باشد. لازم است از سیستم‌­های روشنایی مطمئن و مناسبی در طول این مسیرها استفاده کرد.
4. در هر جایی که امکان سقوط افراد وجود داشته باشد از جمله در لبه دیواره­‌های گود و نیز در مسیرهای دسترسی به داخل گود باید از نرده­‌ها و یا سیستم‌­های حفاظتی مناسب دیگر استفاده کرد. این نرده­‌ها باید به خوبی در جای خود محکم شوند و توانایی تحمل بارهای افقی و قائم احتمالی وارد بر آن­ها را به خوبی داشته باشند.
5. حداقل عرض رمپ­‌ها و راه‌­های دسترسی سواره رو در مسیرهای یک طرفه، 4 متر  و در مسیرهای دو طرفه 5/7 متر است. بند 12-9-2-10 مبحث دوازدهم مقرراد ملی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا)، ویرایش 1392 درگودبرداری­‌ها عرض معابر و راه‌­های شیب­دار (رمپ) احداث بویژه وسایل نقلیه نباید کمتر از 4 متر باشد. در صورتی که یک یا دو طرف این مسیرها باز بوده و امکان لغزش و پرتاب وسایل نقلیه از آن محل­‌ها وجود داشته باشد، لازم است در آن قسمت از نرده­‌ها محافظ وسایل نقلیه گارد ریل استفاده کرد.
6. رمپ­ها و راه‌­های دسترسی را باید به طور مرتب و دقیق از نظر دارا بودن شرایط مناسب و نیز از نظر ایمنی آن­ها بازرسی کرد.
7. یکی از مهم­ترین نکاتی که باید در رمپ­‌ها بدان توجه کرد، شیب دیواره جانبی آن­ها است. این شیب باید یک شیب پایدار بوده و خطر ریزش آن وجود نداشته باشد در غیر این صورت این دیواره رمپ را با اجرای سازه نگهبان مناسب ایمن کرد. متاسفانه در بسیاری از کارگاه­‌های ساختمانی این امر مغفول مانده و رعایت نمی­‌شود.

1. در محدوده اطراف محل گودبرداری و نیز در مسیر راه­‌های دسترسی اطراف گود باید از علایم هشداردهنده مناسب استفاده کرد. این علایم باید از نوع شبرنگ باشد.
2. اطراف محدوده گودبرداررا باید به صورت مناسبی مشخص کرد. برای این کار می­توان از نوار خطر استفاده کرد.

 

وسایل حفاظت فردی و یا وسایل حفاظت انفرادی

وسایل و تجهیزات حفاظت فردی و یا وسایل و تجهیزات انفرادی (PPE) وسایلی هستند که برای حذف تماس مستقیم با عوامل زیان­آور و یا مخاطره‌­آمیز در محل کار، کارگران، افراد خویش فرما و سایر کسانی که در کارگاه ساختمانی فعالیت می­کنند و یا به دلیلی وارد کارگاه می­شوند متناسب با نوع عوامل زیان­آور محل کار آن­ها را مورد استفاده قرارد دهند. این وسایل عبارتند از: کلاه ایمنی، عینک محافظ چشم (عینک ایمنی)، سپر محافظ صورت، ماسک تنفسی حفاظتی، گوشی حفاظتی، کفش ایمنی، پوتین ایمنی، چکمه و نیم چکمه لاستیکی، گتر حفاظتی، دستکش حفاظتی، لباس کار، پیش­بند حفاظتی، جلیقه نجات، کمربند ایمنی، حمایل­‌بند کامل بدن و طناب مهار.
کلیه افرادی که در داخل گودها کارکرده و یا حضور دارند، باید از کلاه ایمنی استفاده کنند. حتی حضور کوتاه مدت هر یک از افراد بدون کلاه ایمنی نیز در داخل گود اکیداً ممنوع است.

 تبعات حقوقی عدم رعایت ضوابط HSE از رعایت ضوابط ایمنی کارگاه

1. مطابق بند 12-1-5-4 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا)، ویرایش 1392

1. مطابق ماده 95 قانون کار مصوب 1369: مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار برعهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده 85 این قانون (قانون کار) خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد حادثه­ای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر کیفری و حقوقی و نیز مجازات­های مندرج در این قانون مسئول است.
2. مطابق ماده 2 «تصویب­نامه راجع به ضوابط تشخیص موارد از کارافتادگی کلی و جزئی و یا بیماری­های ناشی از کار یا ناشی از غیر کار و فوت کارگر و میزان قصور کارفرما در انجام وظایف محوله قانونی» مصوب آبان­ماه 1385: بررسی حوادث ناشی از کار و تعیین میزان قصور کارفرما به عهده کار گروهی متشکل از نمایندگان وزارتخانه­‌های کار و امور اجتماعی رفاه و تامین اجتماعی و بهداشت درمان و آموزش پزشکی با عنایت به موارد زیر خواهد بود:

1. تذکرات کتبی و شفاهی و رسمی و مستند و مکرر به کارگر در این خصوص.
2. استفاده از علامات هشداردهنده لازم در مکان­های مناسب در این خصوص.
3. اعلام موضوع عدم استفاده از این وسایل توسط کارگر به ادارات تعاون کار و رفاه اجتماعی برای انجام اقدامات قانونی از سوی آن­ها و کسب کمک از آن­ها در این خصوص.