معرفی اولیه رشته مهندسی شهرسازی
شهرسازی، مداخله در شهر از طریق تفکر، برنامه ریزی، طراحی و ساخت و ساز معبر، بنا و تنظیم فضا و فعالیت به منظور بهبود کیفیت زندگی ساکنان آن است. آنچه که به طور معمول در شهرسازی صورت می‌گیرد، طراحی، تقویت و تنظیم فضا به منظور ایجاد توسعه‌ای موزون است. شهرسازی از طریق ابزار و روش‌های خود می‌کوشد تا با طراحی و تفکر به شبکه معابر، کاربری اراضی، تراکم (نفر در واحد سطح)، محدوده‌ها و حریم‌ها نظم بخشد.
واژه شهرسازی به عنوان یک علم و رشته اولین بار در ۱۹۱۰ و به دنبال مشکلات ناشی از انقلاب صنعتی مطرح شد،هر چند تاریخ شهرسازی به گذشته‌های بسیار دورتر و شکل گیری اولین تمدنهای بشری در هند، بین النهرین و مصر بر می‌گردد.
تعریف شهرسازی
مجموعه روش‌ها و تدابیری که متخصصین امور شهری به وسیله آن شهرها را بهتر می سازند، به شهرسازی یا علم تنسیق شهرها شهرت دارد.
شهرسازی عبارت است از مطالعهٔ طرح ریزی و توسعهٔ شهرها با در نظر گرفتن احتیاجات اجتماعی و اقتصادی با توجه به حداقل رساندن مشکلات شهری و پاسخ گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری.
مهندسی شهرسازی یکی از رشته های پر اهمیت و جذاب در مجموعه رشته های آزمون سراسری است که داوطلب در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی می تواند آن را انتخاب کند. در نیم قرن اخیر توجه بسیاری به رشته مهندسی شهرسازی شده است و دانشکده و کالجهای معروف بسیاری به آن روی آورده اند. این رشته، امروزه، کمک شایانی به حل معضلات در سطح شهر و کل جوامع کرده است و توانسته جایگاه ویژه ای برای خود کسب کند.
در کشور ما نیز نیاز بسیاری به متخصص و کارشناس در این رشته احساس شده و می شود و دانشگاههای مختلفی، سعی بر تاسیس و ایجاد این رشته نموده اند. در سطح مدیران کشور نیز کم کم، نیاز به رشته ای همچون شهرسازی احساس شده است و بسیاری از مدیران شهری سعی در فرا گرفتن این دانش، بصورت دانشگاهی و غیره داشته اند. به عنوان نمونه، در حالی که تا چند سال پیش، معدودی از شهرداران در سطح کشور، دارای تحصیلات در زمینه شهرسازی بودند، اما امروزه، این تعداد به شدت افزایش یافته و کم کم سایر مدیران نیز نیاز به کسب این دانش را احساس نموده اند.
علاوه بر انجام عملیات عمرانی، محاسبات سازه، بحثهای معماری و … که اکثرا بر روی تک بنا و یا یک محدوده مشخص متمرکز هستند، نیاز بسیار زیادی به رشته ای همچون شهرسازی احساس می شود تا بتواند علاوه بر این مباحث، در سطحی کلان تر وارد صحنه شده و بتواند مباحثی همچون اقتصاد، روان شناسی، آمار، سوانح طبیعی (زلزله و …)، مدیریت، حمل و نقل، ترافیک و … را با مسائل فوق ترکیب کرده و نتیجه ای بهینه را سبب شود.
رشته شهرسازی، در واقع مفصلی بین علوم گوناگون است، از علوم انسانی گرفته، تا علوم فنی و مهندسی، همانند عمران، تاسیسات، ترافیک، حمل و نقل و و هنر، همانند طراحی، معماری و… .
محورهای اصلی رشته مهندسی شهرسازی
در این رشته حداقل شش محور اصلی وجود دارد که در برنامه ریزی و طراحی شهر سرنوشت ساز است. که عبارت اند از:
- برنامه ریزی شهری :
عمدتاً بر روي كاربري اراضي متمركز است؛ يعني بررسي مي‌كند كه ما چگونه فضا و پهنه شهر را به فعاليت‌هاي مختلف اعم از صنعتي، تجاري و مسكوني اختصاص دهيم.
- برنامه ریزی حمل و نقل :
برنامه‌ريزي اقتصادي و اجتماعي؛ چون در شهر تنها موضوع مورد بررسي فيزيك شهر نيست بلكه مسأله مهم، جامعه شهري و انسان‌هايي هستند كه در اين محيط زندگي مي‌كنند. به عبارت ديگر براي اقشار مختلف كه امكانات اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي دارند يا براي اقوام مختلفي كه در مكان‌هاي مختلف يك شهر زندگي مي‌كنند، بايد برنامه‌ريزي شود.
- برنامه ریزی منطقه ای
- برنامه ریزی شبکه های زیرساختی
- برنامه ریزی محیط زیست :
برنامه‌ريزي محيط زيست كه به بررسي خطرات محيط زيست مثل سيل و زلزله مي‌پردازد و براي مقابله با اين سوانح برنامه‌ريزي مي‌كند و تأثيرات سوئي را كه انسان بر محيط زيست مي‌گذارد مطالعه مي‌كند.
- طراحی شهری :
به طراحي سه‌بعدي شهر پرداخته و محور توجه آن مناسبات انسان با محيط فيزيكي خود است. در واقع در طراحي شهري انسان با تمام خصوصيات جسمي، روحي و معنويش مطرح است و هدف آن نيز ارتقاي كيفيت شهر مي‌باشد.
ترکیب این شش دانش، متخصصان را قادر می کند که تمامیت پدیده ی شهر را مورد شناسایی قرار دهندو برای هدایت و کنترل توسعه ی آن تلاش کنند.
- چرا مهندسی شهرسازی ؟
چون ترکیبی از ریاضیات ، هنر و علوم محیطی است.
چون هیچ فارغ التحصیل مهندسی شهرسازی به دنبال کار نمی گردد.
چون امکان گرفتن بورس تحصیلی برای اعزام به خارج از کشور وجود دارد.
چون امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکترا در ایران وجود دارد.
چون در دانشگاه شیراز در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد ارایه می شود.
چون باعث رشد خلاقیت ، نوآوری و مهارت فردی و گروهی می شود.
فرصت های شغلی رشته مهندسی شهرسازی
بازار کار
این رشته هم اکنون در سطح جهانی دارای بازار کار فراوانی است و به علت نوپا بودن و همچنین به علت آن که دارای زمینه های کاری متفاوت و متنوعی است، هنوز بازار کار آن اشباع نشده است. به عنوان نمونه، کشور کانادا، بالاترین امتیاز را برای اشخاصی که دارای مدرک شهرسازی هستند، جهت مهاجرت و یا ادامه تحصیل، قائل است. توجه به این نکته حائز اهمیت است که تا ۵ سال پیش، این رشته تنها در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری وجود داشته است و به تازگی در مقطع کارشناسی نیز فعالیتهایی صورت گرفته است، بنابراین با بازار کار اشباع از نیروی کار مواجه نیستیم.
از آن جا که این فارغ التحصیلان علاوه بر تواناییهای یک مهندس شهرساز، از نظر علمی و نظری وپژوهشی در یک زمینه خاص، معلومات بیشتری دارند، بدین جهت کارایی بیشتری نیز دارند و از مطالب فراگرفته شده می توانند در زمینه های طراحی و محاسباتی دقیق و تخصصی تر و همچنین پژوهشی ، استفاده نمایند. این گونه فارغ التحصیلان ضمن آن که می توانند در تمام محلیهای جذب فارغ التحصیلان کارشناسی مشغول به کار گردند، مسوولیتهای بالاتر و سنگین تر علمی،پژوهشی و اجرایی را به عهده می گیرند. پس از پایان دوره دکترای تخصصی ، امکان همکاری در دانشگاهها و سایر مراکز علمی و پژوهشی به عنوان عضو هیات علمی برایشان میسر می گردد.
زمینه های کاری رشته شهرسازی در ایران بسیار متفاوت و متنوع است، در بخش دولتی، در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شهرداریها، وزارت کشور، استانداریها و سایر ارگانهای وابسته به وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی و… و در بخش خصوصی، در شرکتهای مهندسین مشاور شهرسازی، معماری، برنامه ریزی منطقه ای و … .
برخی از زمینه های کاری مهندسی شهرسازی :
۱-تهیه طرحهای شهری و منطقه ای(جامع، تفصیلی، ساختاری، شهرستان، هادی)
۲-مشاوره در امور شهری و منطقه ای به مدیران و مسئولان رده بالا.
۳-فعالیت در شهرداریها.
۴-فعالیت در استانداریها.
۵-فعالیت در وزارتخانه های مربوطه(مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، کشور)
۶-نظارت بر ساختمانهایی با ارتفاع بیش از ۸ طبقه بر طبق قانون.
۷-انجام پروژه های محوطه سازی، تفکیک زمین، طراحی محله و ..
۸-برنامه ریزی و طراحی شهرکهای گوناگون (مسکونی، صنعتی، تجاری)
۹-برنامه ریزی و طراحی شهرهای جدید.
۱۰-مکان یابی عناصر و کاربریهای گوناگون شهری.
۱۱-توانایی راه اندازی و استفاده از سیستم جی آی اس.
۱۲-فعالیت گروهی با سایر تخصصها در پروژه های گوناگون.
۱۳-فعالیت در مشاوران خصوصی و نیمه خصوصی شهرسازی، معماری، راه و ساختمان، طراحی شهری، برنامه ریزی منطقه ای و…
۱۴-تدریس دانشگاهی (که امروزه به علت افزایش تعداد دانشگاهها و پذیرفته شدگان در این رشته، به شدت با کمبود استاد مواجه هستیم
۱۵-استفاده از تخصص رشته های دیگر و این رشته بصورت توام و در نتیجه افزایش کارآیی و تاثیرگذاری (همانند استفاده مشترک از رشته عمران و شهرسازی که می تواند علاوه بر مسائل سازه و عمرانی، زمینه کاری در مباحثی همچون، مطالعه طرحهای بالادست، محوطه سازی، مسائل طراحی و … را فراهم آورد)
موقعیت شغلی در ایران
کشور ما برای توسعه شهری و منطقه‌ای نیاز به ۵۰ هزار برنامه‌ریز شهری و منطقه‌ای دارد؛ یعنی اگر ما بخواهیم به قافله توسعه جهانی نزدیک شویم باید بحث برنامه‌ریزی را باور داشته و در این زمینه سرمایه‌گذاری نماییم تا بتوانیم مثل کشور کره با استفاده از منابع برنامه‌ریزی، عقب‌ماندگی خود را جبران کنیم. اما متأسفانه در حال حاضر تواناییهای متخصصان این رشته در فرهنگ عمومی جامعه شناخته شده نیست و مسؤولان بین معماری و شهرسازی تمایزی قائل نمی‌شوند. در حالی که دانش معماران در حد بنا است و آنها در مقیاس کلان مداخله نمی‌کنند؛ یعنی یک شهر یا یک منطقه را با تمامی ویژگی‌ها و خصوصیات اجتماعی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی و فیزیکی آن مطالعه نمی‌کنند و به همین دلیل نمی‌توانند در برنامه‌ریزی یا طراحی شهری موفق باشند.
تواناییهای مورد نیاز و قابل توصیه رشته مهندسی شهرسازی
توان مندی ها و ویژگی های لازم
دانشجوی رشته ی شهرسازی باید اطلاعات عمومی خوبی داشته باشد و در دانشگاه نیز به این اطلاعات عمق و وسعت بیشتری ببخشد. رشته ی شهرسازی نیاز به مطالعه ی زیاد، کارهای فیزیکی گسترده و برداشت های میدانی بسیاری دارد و به همین دلیل دانشجو باید وقت زیادی را به آن اختصاص دهد. هم چنین باید قدرت تحلیل بالایی داشته و در طراحی زبردست باشد.
به خصوص دانشجویان رشته ی کارشناسی ارشد طراحی شهری که باید در طراحی توانا باشند. برای همین در آزمون کارشناسی ارشد این رشته، امتحان طراحی گرفته می شود. دانشجوی این رشته باید با طراحی و مفاهیم هنری مثل روان شناسی رنگ ها آشنا باشد و در عین حال به مفاهیم تکنیکی و اصول فنی کار مثل نقشه برداری، رسم فنی، پرسپکتیو، هندسه ی فضایی ، مدل سازی، ریاضی و مسایل انسانی و علاقه مند باشد و بداند که در طی تحصیل باید کارهای تحقیقاتی و عملی بسیاری انجام دهد.
در سطح کارشناسی از دانشجوی شهرسازی انتظار می رود که دید هندسی و درک فضا داشته باشد و بتواند در طراحی، فضا را به صورت دوبعدی و سه بعدی تصویر کند. هم چنین باید در ریاضیات به ویژه آمار مسلط باشد چون جمع آوری و تحلیل اطلاعات تحقیقات این رشته، نیاز به آمار و تحلیل آماری دارد و در نهایت تسلط به زبان انگلیسی و آشنایی با کامپیوتر در دنیای امروز عامل مهمی در موفقیت یک دانشجو است.
اطلاعات دانشگاهی رشته مهندسی شهرسازی
ادامه تحصیل
زمینه ادامه تحصیلات در مقطع دکتری در این رشته، چه در خارج و چه در داخل و بویژه بورسیه از سازمانهای گوناگون وجود دارد. لازم به ذکر است که رشته شهرسازی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در ایران دانشجو می پذیرد. در مقطع کارشناسی، نخستین گروه از دانشجویان رشته شهرسازی در سال ۱۳۸۲ فارغ التحصیل شدند. ولی در مقطع کارشناسی ارشد، این رشته از سابقه طولانی برخوردار است و در مقطع دکترا نیز تعدادی از دانشگاه های کشور شروع به فعالیت کرده اند و دانشجویانی نیز فارغ التحصیل شده اند.
دانشگاه هایی که در رشته مهندسی شهرسازی پذیرش می کنند
رشته شهرسازی از سال ۱۳۶۵ در دانشگاه تهران تدریس می شود. قبل از انقلاب نیز برای مدت کوتاهی در سالهای ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ این رشته در دانشگاهها تدریس می شد. پس از دانشگاه تهران، در سال ۱۳۶۹، دانشگاه شهید بهشتی (دانشکده معماری و شهرسازی) در این رشته دانشجو پذیرفت. سپس دانشگاههای علم و صنعت، تربیت مدرس، شیراز ، هنر اصفهان و آزاد اسلامی نیز جهت تربیت کارشناسان شهرسازی اقدام به پذیرش دانشجو کردند. هم اکنون رشته مهندسی شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد دو گرایش زیر را شامل می شود: برنامه ریزی شهری و طراحی شهری.
کارشناسی ارشد
شهرسازی دانشی میان‌رشته‌ای است، که به بررسی کلیه روابط موجود در یک شهر و محیط پیرامونی ان، به‌عنوان یک نظام پویا می‌پردازد. شهرساز در این بین به‌عنوان سیاست‌گزار و هماهنگ‌کننده معماران، مهندسین عمران، اقتصاددانان، جامعه‌شناسان و… نقش خود را ایفا می‌کند.دانشجویان این رشته باید تا حدودی با طراحی آشنا بوده و دارای ذوق و استعداد هنری نیز باشند. همچنین بایستی به مسائل اجتماعی و انسانی، اقتصادی و مسائل فنی علاقه‌مند باشند و در طی دوره تحصیل، بایستی کارهای تحقیقاتی و پژوهشی فراوانی انجام دهند.دانش‌آموختگان این دوره، قدرت طراحی و اجرای طرحهای سکونت‌گاه‌های شهرک و یا در حال شهر شدن را در چارچوب آموخته‌های خود دارا بوده و آمادگی لازم جهت تهیه طرحهای شهری با گروه‌های تخصصی را خواهند داشت.هم‌اکنون رشته شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد شامل دو گرایش برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و طراحی شهری است. البته قرار است در طی سالهای آتی، گرایش‌هایی چون برنامه‌ریزی منطقه‌ای، مدیریت شهری و برنامه‌ریزی مسکن نیز جزء زیرشاخه‌های رشته شهرسازی قرار گیرند و به رشته‌های دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد اضافه شوند.
گرایش ها وابعاد مختلف دوره در کارشناسی ارشد
تواناییهای لازم برای داوطلبان
مهمترین توانایی که دانشجویان این رشته باید داشته باشند، توانایی شرکت در یک کار گروهی است. از آنجایی که فعالیت‌‌های مرتبط با این رشته نیاز به تشکیل یک گروه است، فردی که وارد این رشته می‌شود باید توانایی عضوی از گروه بودن و مطابقت با سایر اعضاء را داشته باشد.
رشته شهرسازی سرشار از عدم قطعیت‌هاست، مسائلی که از دیدگاه‌های مختلف قابل تحلیل هستند و نمیتوان در بسیاری موارد در مورد آنها اظهار نظر قطعی نمود. شهرسازی با خط کشیدن بر روی نقشه‌ها حاصل نمی‌شود و دانشجویان باید توانایی پذیرش دیدگاه‌های متفاوت را داشته باشند و بتوانند در مباحث بدون غرض‌ورزی دیدگاه‌های خود را مطرح کنند.
علاوه بر موارد مذکور، به تبع دروس و ارائه شونده در این رشته که مباحث تئوری و عملی را شامل می‌شود، دانشجویان باید توانایی پرداختن به هر دو مورد را داشته باشند و بتوانند مباحث تئوری و عملی را در کنار هم پیش ببرند.
زمینه های اشتغال
تخصص‌های مرتبط با سامان‌دهی مسائل شهری از جمله تخصص‌های مورد نیاز کشور است. با توجه به وضعیت فعلی شهرها و فضاهای شهری نیاز فراوانی به افراد متخصص در این رشته وجود دارد. علاوه بر این پویایی شهرها، دگرگونی شرایط و …… موجب تداوم این نیاز شده است. در واقع نمیتوان در یک مقطع زمانی طرحی برای شهر یا قسمتی از آن تهیه کرد و کار را تمام شده فرض نمود بلکه در طول روند رشد و توسعه شهرها باید بطور مداوم آنها را مورد بازبینی و کنترل قرارداد که این کار در شمار وظایف شهرسازان قرار می‌گیرد.
وضعیت نیاز کشور به این رشته
در ایران تا ۵ سال پیش رشته شهرسازی تنها در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری وجود داشته است و به تازگی مدت کوتاهی است در مقطع کارشناسی نیز فعالیتهایی صورت گرفته است، بنابراین بازار کار اشباع نشده است.
زمینه‌های کاری رشته شهرسازی بسیار متنوع است. در بخش دولتی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، شهرداریها، وزارت کشور، استانداریها، وزارت مسکن و شهرسازی و ارگانهای وابسته و….. و در بخش‌های خصوصی شرکتهای مهندسین مشاور شهرسازی، معماری و برنامه‌ریزی منطقه‌ای و … از جمله مراکزی‌اند که فارغ‌التحصیلان رشته شهرسازی می‌توانند در آن فعالیت نمایند.
در پایان به برخی از زمینه‌های کاری اشاره می‌شود:
۱- تهیه طرحهای شهری و منطقه‌ای (جامع، تفصیلی و……)
۲- مشاوره در امور شهری و منطقه‌ای به مدیران رده بالا
۳- فعالیت در شهرداریها
۴- فعالیت در استانداردی‌ها
۵- فعالیت در وزارت‌خانه‌های مسکونی و شهرسازی، کشور و…….
۶- برنامه‌ریزی و طراحی شهرکهای گوناگون
۷- برنامه‌ریزی و طراحی شهرهای جدید
۸- فعالیت در مشاوران خصوصی، شهرسازی ، معماری و….
۹- تدریس دانشگاهی
۱۰- فعالیت گروهی با سایر تخصصها در پروژه‌های گوناگون
ظرفیت دانشگاه ها دولتی برای پذیرش دانشجویان مهندسی شهرسازی در دفترچه انتخاب رشته سال۹۷
برای دانلود نمونه سوالات و پاسخنامه آزمون های برگزار شده به تفکیک رشته اینجا کلیک کنید.
پیروز و سربلند باشید
مطالب پیشنهادی :
